یکی از جلوه های زیبایی جشن‌های متنوع ایرانی این است که هر کدام با هدف و کاربردی خاص طراحی شده‌اند و همین کاربردی بودن آنها ضامن ماندگاری‌شان شده است.
در بین این جشن‌ها و آیین‌ها چهارشنبه سوری را شاید بتوان نماد سلامتی نامید. چرا که از روی آتش میپریدند و می‌گفتند زردی من از تو و سرخی تو از من.
که زردی نشانه بیماری و سرخی نشانه سلامتی است. چهارشنبه سوری اگر آنچنان که از گذشتگان یادگار مانده زیبا و لطیف انجام شود در ابعاد جسمی ،روانی و اجتماعی سلامت مردم اثر گذاری مثبتی خواهد داشت.
اما امروزه این نماد سلامتی به دلایل زیادی تبدیل به یک کار ضد سلامت شده است. هم در بعد جسمی و هم روانی و هم اجتماعی، چنانچه بیشتر افراد میانسال و حتی بعضی جوانان از نزدیک شدن چهار شنبه آخر سال نگران سلامت جسمی،روانی،اجتماعی خود هستند. و گاها دیده می‌شود که افراد در این ایام سعی میکنند از خانه بیرون نیایند.
آمار کشته شدگان و معلولین ناشی از حوادث چهارشنبه سوری تا قبل از اینکه چهارشنبه آخرسال شود بمراتب و شاید خیلی به مراتب از امروز کمتر بوده است. چرا چنین شده است؟ خود مقاله دیگری را می‌طلبد.
تاریخچه چهارشنبه سوری هر چه که باشد آنچه که امروز به مارسیده اگر درست اجرا شود، هم پاسداری از یک رسم و آیین کهن است و مطلوب، و هم کاربردی مثبت به همراه دارد. که متاسفانه امروزه با برخورد نا صحیح و استفاده از ترقه و بمب و باروت و نارنجک تبدیل به یک صحنه خشن و زشت و مردم ازار شده،و معنی و مفهوم این تغییر این است که در حقیقت این مراسم به ضد خود تبدیل شده است.
در رابطه با تاریخچه ی ایین و جشن چها ر شنبه سوری روایت های متعددی در دست است.
آیا چهار شنبه سوری قبل از اسلام به همین گونه بوده است؟
آیا چهار شنبه سوری با یک رسم عربی بهم آمیخته است؟
آیا چهار شنبه سوری ...
دکتر کورش نيکنام موبد زرتشتی و پژوهشگر در آداب و سنن ايران باستان، عقيده دارد که چهارشنبه سوری هيچ ارتباطی با ايران باستان و زرتشتيان ندارد و شکل گيری اين مراسم را پس از ورود اعراب به ايران می داند. دکتر نيکنام در اين باره می گويد:"ما زرتشتيان در کوچه ها آتش روشن نمی کنيم و پريدن از روی آتش را زشت می دانيم .در گاه شماری ايران باستان و زرتشتيان اصلأ هفته وجود ندارد. ما در ايران باستان هفت روز هفته نداشتيم. شنبه و يکشنبه و... بعد از ورود اعراب به فرهنگ ايران وارد شد. ما پيش از تسلط اعراب بر ايران هر ماه را به سی روز تقسيم می کرديم. و برای هر روز هم اسمی داشتيم . هرمز روز، بهمن روز،... برای ما سال ۳۶۰ روز بوده با ۵ روز اضافه ( يا هر چهار سال ۶ روز اضافه ). ما در اين پنج روز آتش روشن می کرديم تا روح نياکانمان را به خانه هايمان دعوت کنيم." بنابراين اينکه ما شب چهارشنبه ای را جشن بگيريم ( چون چهارشنبه در فرهنگ عرب روز نحس هفته بوده ) خودش گويای اين هست که چهارشنبه سوری بعد از اسلام در ايران مرسوم شد."
"بنابراين، اين آتش چهارشنبه سوری بازمانده آن آتش افروزی ۵ روز آخر سال در ايران باستان است و زرتشتيان به احتمال زياد برای اينکه اين سنت از بين نرود، نحسی چهارشنبه را بهانه کردند و اين جشن را با اعتقاد اعراب منطبق کردند و شد چهارشنبه سوری."
شاید مستند ترین مدرک برای تاریخچه چهارشنبه سوری، شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی باشد. که خلاصه آن با برداشت از شاهنامه جلال خالقی مطلق، دفتر دوم در ابیات 470 به بعد چنین است.
آنگاه که دخترزیبا، اما هوسباز تازی انیرانی خواست پنجه بی عفتی بر دامن پاک برادرم که زیباترین و پارساترین مرد زمان خود بود، بکشد او گفت نه و براین نه گفتن هم پادشاهی و هم جان از دست بداد. او برادرم سیاوش است. که برای بیان پاکدامنی خود گفت از آتش درمی‌گذرم و به سلامت گذرکرد. کیکاوس به شکرانه‌ی بیرون آمدن سالم فرزندش سیاوش از این آتش که در سه روز مانده به سال نو بود، این سه روز را دستور به جشن و پایکوبی داد و این رسم بماند تا به امروز.
هیونان به هیزم کشیدن شدند همه شهر ایران به دیدن شدند
به صد کاروان اشتر سرخ موی همی هیزم آورد پرخاشجوی
نهادند هیزم دو کوه بلند شمارش گذر کرد بر چون و چند
وزان پس به موبد بفرمود شاه که بر چوب ریزند نفط سیاه
بیامد دو صد مرد آتش فروز دمیدند گفتی شب آمد به روز
نخستین دمیدن سیه شد ز دود زبانه برآمد پس از دود زود
زمین گشت روشنتر از آسمان جهانی خروشان و آتش دمان
سراسر همه دشت بریان شدند بران چهر خندانش گریان شدند
سیاوش بیامد به پیش پدر یکی خود زرین نهاده به سر
سیاوش بدو گفت انده مدار کزین سان بود گردش روزگار
ور ایدونک زین کار هستم گناه جهان آفرینم ندارد نگاه
به نیروی یزدان نیکی دهش کزین کوه آتش نیابم تپش
سیاوش سیه را به تندی بتاخت نشد تنگدل جنگ آتش بساخت
ز هر سو زبانه همی برکشید کسی خود و اسپ سیاوش ندید
یکی دشت با دیدگان پر ز خون که تا او کی آید ز آتش برون
چو او را بدیدند برخاست غو که آمد ز آتش برون شاه نو
اگر آب بودی مگر تر شدی ز تری همه جامه بی‌بر شدی
چنان آمد اسب و قبای سوار که گفتی سمن داشت اندر کنار
چو بخشایش پاک یزدان بود دم آتش و آب یکسان بود
یکی شادمانی بد اندر جهان میان کهان و میان مهان
به ایوان خرامید و بنشست شاد کلاه کیانی به سر برنهاد
می آورد و رامشگران را بخواند همه کامها با سیاوش براند
سه روز اندر آن سور می در کشید نبد بر در گنج بند و کلید ( پایان)
دکتر محمد علی حیدرنیا
دانشکده پزشکی، دانشگاه علم پزشکی شهید بهشتی
