دکتر سید مهدی خیراندیش چهارشنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: مساجد در دوره اسلامی جزوبناهای عمده وشاخص هر منطقه ای بوده ودرکنار آسیاب وحمام وآب انبار، ازضروریات نخستین زندگی مردم بشمار می رفته است.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه یکی ازشاخصه های مطرح درمعماری هرشهر وجود مسجد است افزود:در قدیم درهر شهر وآبادی بنابه تعداد جمعیت وپراکندگی محله های آن، تعدادی مسجد وجود داشت، یکی ازاین مسجدهاراکه معمولاًدرمرکزشهرمی ساختند ،ازنظر وسعت وتزیینات وطراحی متفاوت تر از بقیه بود.
خیراندیش گفت:‌بجز عبادت، امور دیگرمسلمانان شهر از جمله قضاوت، برپایی اجتماعات بزرگ،نگه داری اموال مردم، رسیدگی به مشکلات مسلمانان ومراسم اعیاد وجشن های دینی درآن برگزار می شد و در بسیاری از ماه های سال نیز روحانی بزرگ شهر در آن نماز های یومیه را اقامه می کرد و همین ویژگی ها، این مسجد رادرنظر مردم ممتازتر نشان می داد وحتی معتقد بودند که خواندن نمازدراین مسجد ،ثواب بیشتری دارد.
وی ادامه داد : مسجد جامع در هر شهر جزو ملزومات آن بشمار می رفت ومردم هم سعی می کردند که مسجد جامع را از نظر وسعت ومساحت، طراحی ومعماری وتزیینات به بهترین وجه ممکن بسازند. شبستان بلند ووسیع،ستون های افراشته وزیبا،سکوی وعظ، مقصوره ومحراب، راهروی بالاآمده میان شبستان، وکاشی کاری درون واطراف مسجد وگنبد ومناره از ویژگی های خاص معماری مسجدهای جامع هرشهربود.
نویسنده کتاب 'اقلید در دامن کوهساران' درباره پیشینه مسجد جامع اقلید توضیح داد : درشهر اقلید ،مسجد جامع یکی از شاخصه های مدنیت آن بشمار می رفته وباتوجه به این که این شهر برسر راه تابستانی اصفهان ـ شیراز قرار داشته هر جهانگرد وسفرنامه نویسی ازاین مسیر گذرکرده ووارد اقلیدشده مسجدجامع رادیده وازآن یاد کرده است.
خیراندیش معتقد است : این مسجد به گواهی تاریخ پیشینه ای بیش ازهزار سال دارد. 
وی افزود : ابن بلخی، نهصد سال پیش در کتاب 'فارسنامه' ازجامع ومنبر اقلید سخن گفته است:اقلید شهری است کوچک و حصاری دارد و جامع و منبر دارد و هوای آن در سردسیر و معتدل است و درست و آب آن خوش است و روان و میوه باشد از هر نوعی و غله و بوم است و آنجا جنسی دیگر نخیزد و آبادان است. سورمق و ارجمان شهرکی کوچک است و ناحیتی است و همه احوال آن همچنان اقلید، اما زرد آلوست آنجا که مانند آن نباشد به شیرینی ونیکویی. از آنجا همه جایی برند و آبادانست.
این استاد دانشگاه با اشاره به این که پیشینه مسجد جامع اقلید پیش ازسال 510 بوده است بیان کرد : قدمت این مسجد به همان سال های ورود اسلام به فارس و پذیرش آن از طرف مردم اقلید بازمی گرد و بعید نیست که بنای اولیه این مسجد به سده نخستین اسلامی دردوره عمربن عبدالعزیز خلیفه اموی بازگردد،همچنان که در دوره قاجاریه هم به این عنوان مشهور بوده ودرکتاب 'دوسفرنامه جنوب' بدان اشاره شده است، هرچند که دراقلیم پارس کتیبه سردرمسجدرابه شخصی به نام عبدالعزیزبن احمد درسال849هجری نسبت داده است وشاید نام خلیفه اموی با نام فردمذکور اشتباه شده باشد. درهرحال همین تلقی ازخلط نام های مشابه، از دیرینگی وقدمت مسجد جامع در این شهرحکایت دارد.
خیراندیش افزود: حضور مسجدجامع در درازنای تاریخ این شهر استمرار داشته تاجایی که در کتاب 'دوسفرنامه جنوب ' که در دوره قاجاریه نوشته شده از قول مهندسان دولتی دوره ناصرالدین شاه به مسجد جامع اشاره شده است. عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور فارس معتقد است : مسجد جامع اقلید بر اساس منابع تاریخی در دوره تیموری ساخته شده و کتیبه چوبی سر در مسجد از عبدالعزیزبن احمد درتاریخ ربیع الاول849 هجری قمری ومنبر چوبی آن در ماه محرم سال 1008 هجری قمری ساخته شده است .
وی با اشاره به اینکه بنای مسجد را به سال 837 هجری منسوب کرده اند گفت: اعتقاد بر این است که بنای فعلی مسجد 300 متر با بنای پیشین آن فاصله دارد ، بنای پیشین بر اثر وقوع زلزله ویران شده وبنای کنونی را 300 متر عقب تر و به طرف تل غلات ساخته اند، به گونه ای که آب چشمه خیبروک از وسط حیاط باصفا وپردرخت آن می گذشت.
این پژوهشگر در خصوص معماری معاصر مسجد جامع گفت :دراواخر دهه 50 با همت آیت الله ابطحی وکمک مردم مسجد توسعه یافت وساختمان آن مدرن تر و معماری جدید درآن اعمال شد. پس از انقلاب نیز ساختمان آن دچار تغییر و دگرگونی شد.
خیراندیش بیان کرد : قدمت منبرچوبی زیبای مسجد جامع به دیرینه سالی مسجد نیست وبنابه آنچه در اقلیم پارس گزارش شده حدود 400سال از ساخت آن می گذرد اما همین چهارسده برای یک دست ساخته منبت، جنبه کاملاً کهن دارد وبه آن ارزش تاریخی وهنری می دهد.
خبرنگار:‌سید مهدی مرتضوی ** انتشار دهنده:‌غلامرضا مالک زاده