هفته صرفه جویی در مصرف آب و یادآوری مصرف بهینه

به گزارش ایرنا، شیراز و استان فارس نیز تابستان امسال با مشکلات تامین آب مواجه است و نشانه های این مشکلات به صورت کمبود آب و چالش تامین آب شرب در برخی از مناطق نمود عینی یافته است.
در برنامه هایی که برای هفته صرفه جویی در مصرف آب به شرکت های وابسته به وزارت نیرو ابلاغ می شود معمولا یک مصاحبه مطبوعاتی و نشست خبری با رسانه ها نیز گنجانده شده است و یک روز از این هفته نیز با همین مضمون نامگذاری می شود ، امسال این نشست خبری هم برگزار نشد و مدیران روابط عمومی تعدادی از این شرکت ها مطالبی از پیش نوشته را به رسانه ها منتقل کردند ، در عین حال در همین مطالب هم می توان نگرانی های موجود برای تامین آب شرب تابستانی را که در سطر سطر آن موج می زند دید ، نگراین هایی که ریشه در چالش و بحران خشکسالی و کم آبی و برداشت های بی رویه از منابع آب زیر زمینی دارد و همگان را به صرفه جویی بیشتر در مصرف آب دعوت می کند .
نگاه کلی به دیدگاه ها و اظهار نظرهای کارشناسی مطرح شده دراین زمینه بیانگر آن است که بیش از نیمی از ذخیره سدهای فارس خالی است و به رغم آنکه در سال زراعی جاری بارندگی نسبتا مطلوبی در برخی از مناطق جنوب و شرق فارس رخ داد اما مناطق مرکزی ، شمالی و شمال غرب استان فارس همچنان با خشکی و خشکسالی و کمبود آب دست و پنجه نرم می کنند ، سدهای استراتژیک فارس که تامین کننده بخش عمدهای از آب شرب شهرهای این استان است نیمه خالی است و تابستان امسال برداشت آب از این سدها روی خط قرمز است.
مسئولان شرکت آب منطقه ای فارس که مدیریت سدهای استان را بر عهده دارند و نظارت بر برداشت منابع آب و کنترل مصرف بهینه و همچنین تامین آب کشاورزی از منابع سطحی و زیر زمینی بر عهده این شرکت است در این زمینه مردم را به رعایت الگوی بهینه مصرف و صرفه جویی بیشتر آب توصیه کرده اند و با ابراز نگرانی از چالش هایی که در زمینه تامین آب شرب وجود دارد اظهار داشتند: سدهای فارس 2 میلیارد و 921 میلیون متر مکعب گنجایش ذخیره آب دارند اکنون یک میلیارد و434 میلیون مترمکعب آب در این سدها جمع شده که این مقدارآب کمتر از 50 درصد از ظرفیت سدهای استان است.
حمیدرضا دهقانی مدیر عامل آب منطقه ای استان فارس در این زمینه گفت : درسال جاری آبی تا امروز (از مهرماه 95 تاکنون) میانگین بارندگی استان فارس حدود389میلی متر بوده و متاسفانه پراکندگی این بارش ها مناسب نیست به گونه ای که درنقاطی ازاستان نزدیک به 700میلیمتر بارش داشته ایم ودرنقاط دیگر حدود60میلیمتربارش اتفاق افتاده است. 
دهقانی افزود: از یک میلیارد و 434 میلیون متر مکعب آب موجود در سدهای استان، 486 میلیون متر مکعب آن حجم مرده آب است و فقط 948 میلیون متر مکعب قابل استفاده است.
به گفته وی در سد درودزن با گنجایش 993 میلیون متر مکعب تنها 389 میلیون متر مکعب آب جمع شده که از این میزان 330 میلیون متر مکعب آن حجم مرده آب است و فقط 59 میلیون مترمکعب از آب موجود در این سد قابلیت استفاده دارد.
سد درود زن بیشترین بار و فشار بحران آب را دراستان فارس بر دوش دارد ، قسمتی از آب شرب شیراز و مرودشت و صنایع و روستاهای در مسیر خط انتقال از طریق این سد تامین می شود، همچنین در سالهای پر آبی ، آب کشاورزی زمین های زیر دست از سد درود زن تامین می شود ، ذخیره اندک آب موجود دراین سد نشانه خوبی برای عبور از تابستان گرم و کم آب امسال نیست .
شرکت آب منطقه ای فارس سیمای ذخیره آب در سایر سدهای استان فارس را هم ترسیم کرده است ، بر این اساس در سد ملاصدرا با گنجایش ذخیره سازی 440 میلیون متر مکعب آب، 70 میلیون متر مکعب آب ذخیره شده که 60 میلیون متر مکعب آن حجم آب مرده است. در سد سلمان فارسی با 970 میلیون مترمکعب گنجایش ذخیره آب، 826 میلیون مترمکعب آب موجود است و در سد تنگاب فیروزآباد نیز با گنجایش 130 میلیون متر مکعب آب، 65 میلیون مترمکعب آب ذخیره سازی شده است.
حجم آب مرده در سد سلمان فارسی 70 میلیون مترمکعب و در سد تنگاب فیروزآباد چهار میلیون مترمکعب است.در سد رودبال نیز با 82 میلیون متر مکعب گنجایش ذخیره آب 80 میلیون متر مکعب آب در آن موجود است که 10 میلیون متر مکعب آن حجم مرده است.همچنان در سد چشمه عاشق نیز با 69 میلیون متر مکعب گنجایش ذخیره آب 42 میلیون متر مکعب آب در آن موجود است.
برآیند همه این سخنان و هشدارها این است که مصرف بهینه آب جدی گرفت شود و مردم در مصرف آب صرفه جویی کنند اما براستی مگر چند درصد از آب تولیدی و چند درصد از آب سدها را آب شرب تشکیل می دهد ،آیا صرفا توصیه به صرفه جویی در مصرف آب شرب برای عبور از تابستان عطشناک و دشوار کافی است؟
در جایی دیگر معاون شرکت آب و فاضلاب استان فارس با بیان اینکه نگران تامین آب شرب تابستانی هستیم تداوم خشکسالی و کم بارشی و محدودیت منابع آب نگرانی هایی برای تامین آب شرب تابستانی استان ایجاد کرده است. 
ایوب ملکوتی محدودیت منابع آب را چالشی مخاطره آمیز عنوان کرد و گفت: در ماه های گرم سال نگرانی ها در حوزه تامین آب شرب بیشتر می شود . ‌مدیریت تقاضا و مصرف، مدیریت مهارآب، مدیریت تحقیق و مطالعات آبی ،کنترل کیفیت آب ، مدیریت اقتصاد و منابع مالی آب، مدیریت فن آوری و استفاده از آخرین دستاورد های سخت افزاری و آموزش همگانی از عمده ترین روش های غلبه بر مشکلات و بحران های ناشی از کم آبی در تابستان است که با اعمال آن می توان بر مشکلات حوزه آب فائق آمد. 
ملکوتی ادامه داد: برای عبور از بحران کم آبی در تابستان پیش رو به ویژه در شهرهای اولویت دار، با مطالعات فراگیر و تشکیل کارگروه های اجرایی برای کاهش محسوس اثرات بحران کم آبی، اولویت های اجرایی را مشخص کردیم و اقدامات مورد لزوم به مهندسی فرایند مقابله با بحران پرداختیم. 
وی ادامه داد: این شرکت برای عبور از بحران کم آبی در تابستان ، فعالیت های خود را به طور کلی در پنج محور برنامه ریزی کرده که این پنج محور شامل ، مدیریت تقاضا و مصرف آب ، افزایش ظرفیت و انتقال آب، ‌بهبود کیفیت آب شرب، تداوم خدمت ، فرهنگ سازی در مصرف بهینه آب است. 
وی اضافه کرد : اهم اقداماتی که انجام شده است و یا در حال انجام است شامل تجهیز و برق رسانی 13 حلقه چاه در شهرهای بحرانی و ریسک پذیر، اجاره چاه آب شرب برای شهرهای بحرانی ، راه اندازی ایستگاه های پمپاژ جدید و مهندسی مجدد تعدادی از چاه ها ، بهسازی چشمه های موجود، حفر و کف شکنی 17 حلقه چاه در شهرهای بحرانی است . 
مدیر دفتر اجرای طرح های تامین آب شرکت آبفا فارس نیز ، تامین آب شرب را فرآیندی سخت و پر هزینه دانست و گفت: مراحل دشوار تامین منابع آب آشامیدنی و جست و جوی آب شرب در عمق 500 متری در برخی از شهر های این استان نگران کننده است.
محمد دادپور با بیان اینکه این شرکت وظیفه تأمین آب شرب مورد نیاز شهروندان 82 شهر استان فارس را بر عهده دارد اظهار داشت : برای تهیه و توزیع آب آشامیدنی شهروندان با وجود شرایط اضطراری از جمله بحران کم آبی در چند شهر این استان و همچنین از مدار خارج شدن هفت حلقه چاه در پنج شهر فارس، این شرکت اقدام به کف شکنی 6 حلقه چاه در 2 شهر جهرم و قادرآباد خرم بید و حفر 19 حلقه چاه آب شرب در سازه های آهکی و مناطق آبرفتی 13 شهر استان کرده است.
این مقام مسئول ادامه داد: این شهرها شامل جهرم، فسا، آباده طشک نی ریز، فراشبند، نورآباد ممسنی، مرودشت، داراب، جویم لارستان، زاهد شهر فسا، فیروزآباد، اقلید، استهبان و قطب آباد جهرم است و با حفر یا کف شکنی این چاه ها 500 لیتر بر ثانیه به ظرفیت تولید آب آشامیدنی این شهرها افزوده شده است.
داد پور بیان داشت: از مجموع 19 حلقه چاه یاد شده، تعدادی از آنها حفر، تجهیز و به بهره برداری رسیده است، شماری دیگر حفر و آماده تجهیز است و تعدادی دیگر در حال حفر شدن است و با به انجام رسیدن آن 25 لیتر بر ثانیه به منابع تولید شهر های نامبرده شده اضافه می شود.
وی اضافه کرد: متوسط عمق چاهای حفر شده در سازه های آهکی در شهرهای استان فارس 350 متر است و عمق این چاها در برخی از شهر ها به 500 متر هم می رسد. 
دادپور با اشاره به اینکه متوسط عمق چاه های آبرفتی تقریبا 250 متر است، اظهار داشت: افزایش عمق چاه ها در استان فارس ،حاکی از دور تر شدن و از دسترس خارج شدن منابع آب در دشت های استان فارس است و این امر بسیار نگران کننده است. 
به گفته وی، بحران شدید و کم آبی در این استان، لزوم اتخاذ تدابیر علمی و عملی را در حوزه تامین آب شرب و مدیریت مصرف و استفاده از روش های مصرف بهینه در حفظ منابع محدود آب گوشزد می کند.
دادپور، افزود: پیش بینی حفر حداقل 20 حلقه چاه در سال 96 برای جبران کمبود آب در شهرهای استان فارس از جمله برنامه های آتی این شرکت در حوزه تامین آب است. 
مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب شیراز هم با بیان اینکه حال منابع آب کلانشهر شیراز، خوب نیست گفت : بر اساس آمارها حجم بارندگی در شیراز نسبت به سال زراعی قبل افزایش داشته ولی برداشت‌های سال‌های گذشته موجب شده همچنان با کمبود آب شرب مواجه باشیم.
اله بخش نظر پور با یادآوری خشکسالی های 10 ساله اخیر در استان فارس اظهار داشت: هر چند که در سال زراعی جاری ، مهر 95 تاکنون میزان بارندگی ها در جنوب استان نسبتا مطلوب بوده و بارش ها در شهرستان شیراز نیز با افزایش 40درصدی نسبت به سال قبل همراه بوده، اما با توجه به برداشت های سال های قبل، متاسفانه هنوز وضعیت منابع آب زیرزمینی و همچنین میزان آب در پشت سد درودزن که 23 درصد آب مورد نیازمان را تامین می کند چندان مطلوب نیست.
نظرپور با بیان اینکه 77 درصد از کل آب مصرفی شیراز را منابع آب زیرزمینی تامین می‌کند، افزود: عمق‌ چاه‌های آب در شیراز در سال‌های گذشته حداکثر 150 متر بوده اما امروز حفر چاه برای برداشت آب به بیش از 300 متر رسیده است.
وی متوسط مصرف سرانه آب در کلانشهر شیراز را 130 لیتر اعلام کرد که در مقایشه با متوسط مصرف کشوری کمتر است و افزود:سرانه استاندارد آب در شرایط تنش آبی حدود 105لیتر است و مردم باید سطح مصرف خود را پایین آورند تا به این حد از استاندارد برسیم.
رییس هیات مدیره شرکت آب و فاضلاب شیراز با دعوت از شهروندان به استفاده از راهکارهای کاهش مصرف آب گفت: با توجه به خشکسالی های اخیر در کشور، منابع آب دچار کاهش شده اند.
وی با اشاره به سیر رو به کاهش منابع آبی در سال های اخیر اظهار داشت: از شهروندان انتظار داریم که صرفه جویی در مصرف آب را در پیش گیرند.
مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب روستایی فارس هم با بیان اینکه همه روستاهای استان فارس مشکل تامین آب دارند اعلام کرد: در شرایط کنونی و با تداوم خشکسالی 14 شهرستان در مناطق شرق و جنوب استان با چالش جدی تامین آب مواجه اند.
علی بوستانی اظهار داشت : آبرسانی به این شهرستان ها با تانکر و به صورت سیار انجام می شود ، خشکسالی بر کیفیت و کمیت تامین آب در این مناطق اثرات زیبانبار گذاشته و مناطق را با چالش مواجه کرده است.
به گفته این مسئول، چهار هزار و 220 روستای استان فارس با جمعیت یک میلیون و 475 هزار نفر و در قالب 405هزار مشترک اکنون از خدمات آبرسانی بهره مند هستند .
بوستانی افزایش ژرفای چاهها بر اثر خشکسالی را از معضلات پیش رو دانست و گفت : عمق برخی چاهها در مناطق روستایی فارس به 510 متر رسیده است در حالیکه در هیچ جای کشور چاه با این عمق یافت نمی شود .
این مقام مسوول افزود: یک هزار و 800 چاه، چشمه و قنات، منابع اصلی و عمده تامین آب شرب روستاها هستند و آب تعداد معدودی از روستاها نیز از سد درودزن تامین می شود.
مدیرعامل آبفار استان فارس اضافه کرد: خشکسالی های 15 سال گذشته موجب شده است تا در برخی نقاط استان، عمق چاه های آب های شرب به بیش از 400 متر برسد و بطور نمونه عمیق ترین چاه آب شرب کشور با عمق 550 متر در این استان وجود دارد.
بوستانی یادآوری کرد: شرایط پیش گفته سبب شده است تا چاه های تامین آب شرب هر یک بین دو تا سه بار کف شکنی شوند و حتی برای ذخیره بیشتر آب، پس از رسیدن به سنگ بستر، این چاه ها به صورت افقی در کف توسعه یابد.
مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب روستایی استان فارس خاطرنشان کرد: هم اینک 84 دستگاه آب شیرین کن برای تامین آب شرب تعدادی از روستاها بکارگیری شده و 650 روستا نیز از طریق تانکر به صورت سیار آبرسانی می شود که در زمان اوج خشکسالی ها حتی به 700 روستا هم می رسد.
البته نباید از نظر دور داشت که ده ها برنامه نمادین به صورت توزیع بسته های آموزشی،سخنرانی در بین نمازگزاران جمعه ، حضور در مدارس ، نواختن زنگ صرفه جویی و برنامه های دیگر دراین هفته رقم می خورد تا مصرف بهینه را به مردم آموزش دهند ، اما آیا همین برنامه های نمادین برای تغییر فرهنگ در مصرف آب کافی است ؟ 
آیا ده ها هفته مصرف بهینه آب که درسال های گذشته برگزار شده و صدها برنامه نمادین که دراین هفته ها شکل گرفته توانسته است تغییری در مصرف بی رویه آب به وجود آورد و مردم را در مقابل شلینگ آبی که باز است و حیاط می شوید یا آب را در جوی خیابان به هدر می دهد آگاه کرده است؟ 
آیا اکتفا کردن به توصیه و نصیحت برای کمتر مصرف کردن آب کافی است ؟ آیا زمان آن نرسیده که شهرداری ها برای مصرف آب و آبیاری صدها هکتار از فضای سبز شهری که روزانه هزاران لیتر آب مصرف می کند در رویکرد خود بازنگری کنند؟ 
آیا زمان آن نرسیده که سازمان نظام مهندسی و شهرداری ها در یک تصمیم گیری مشترک درباره مصرف آب شهری در ساختمان سازی ها تجدید نظر کنند ؟ 
آیا برگزاری همایش های گران قیمت و میلیاردی مقررات ملی ساختمان که درشیرازکلید می خورد نباید دست کم این دستاورد را داشته باشد که در احداث ساختمان ها با آب تصفیه شده شهری تجدید نظر کند؟ 
آیا تغییرالگوی زندگی شهری و استفاده از پمپ های تحت فشار و به تبع آن مصرف بیشتر آب در آپارتمان ها و مجتمع های مسکونی نباید در نوع شیرهای مصرفی هم تغییراتی به وجود آورد و دراین زمینه استاندارد استفاده از شیر آب نباید تغییر کند؟ 
آیا نباید در راستای دهها و صدها کیلومتر لوله گذاری و انتقال آب از فاصله یک هزار کیلومتری سد کوثر دراستان کهگیلویه و بویر احمد تا شهرهای جنوبی فارس قدری هم در رابطه با این موضوع کار کرد که این آب برای شستن ماشین نیست؟ 
آیا بازهم باید شاهد باشیم که داوطلبان نمایندگی در مجلس با وعده آبرسانی و انتقال آب به میدان بیایند و وعده های غیرواقعی به عنوان فشاری بر دوش مدیران اجرایی سنگینی کند و باز هم طرح های مطالعه نشده و غیر کارشناسی که صرفا از وعده ای برای به دست آوردن رایی شکل گرفته مهمترین بخش توسعه ، محیط زیست ، معیشت و حیات این استان را به بازی بگیرد؟ 
آیا در کنار لوله گذاری 200 کیلومتری و انتقال آب از سد سلمان فارسی به شهرهای جنوب و شرق فارس زمان آن نرسیده است که به نوعی به مردم روستاها و شهرهای این شهرستان ها این مفهوم را بقبولانیم که این آب برای آبیاری درختان نیست؟ 
آیا مدیران و مسئولان ما که داعیه دار اصلاح فرهنگ و مصرف بهینه آب هستند تاکنون در زندگی شخصی خود روشهای مصرف بهینه را نهادینه کرده اند یا در باغهای شخصی خود همچنان از استخرهای پر ظرفیت استفاده می کنند. 
همه این پرسش ها ما را به اینجا رهنمون می سازد که اقدامات نمادین برای کاهش مصرف آب و برای بهبود فرهنگ مصرف بهینه و برای صرفه جویی در مصرف کافی نیست ، مصاحبه نمایدن کافی نیست ، و مشکلات بحران و تامین آب به مرحله ای رسیده که از حد و مرز نصیحت و فعالیت های نمادین گذشت است . 
براستی متولی تغییر الگوی کشت در بخش کشاورزی کیست ؟ آیا مدیران اجرایی ما دراین حوزه قدرت و قاطعیت آن را دارند که نگذارند آب از ژرفای 500 متری زمین مکیده شود و به پای کشتزارهای شلتوک رها شود ؟ 
آیا مدیران در حوزه کشاورزی این اختیار را دارند که از زیر کشت رفتن صدها هکتار زمین به کشت ذرت که در تابستان بیشترین مصرف آب را دارد جلوگیری کنند؟ 
آیا تصمیم گیری های کارگروه آب و کشاورزی که دراستانداری ها فعال است و اداراتی چون جهاد کشاورزی ، آب و فاضلاب و آب منطقه ای در آن عضویت دارند و تصمیم گیری نهایی برای چگونگی تولید مصرف آب به عهده این کارگروه است آنقدر ضمانت اجرایی دارد که بتواند جلوی یک کشاورز روستایی که فقط مزرعه خود را می بیند را بگیرد و او را آگاه سازد؟ 
آیا مسئولان و مدیران آنقدر قاطعیت دارند که در مقابل اعتراض ها مقاومت کنند و شیر سد ملاصدرا و سد درود زن را به روی کشت های خارج از برنامه و غیر مجاز باز نکنند؟
آیا مسئولانی که در استان فارس بیش از 20 سال تولید گندم در رده نخست کشوری با تاکیدات آنان به دست آمد و با برنامه ریزی آنان و با بهای سنگین تخریب منابع آب زیر زمینی حاصل شد شهامت آن را دارند که اشتباهات راهبردی خود را بپذیرند؟ 
آیا فارس می بایست با وضعیت و شرایط اضطراری که دارد همچنان باید تامین کننده گوجه فرهنگی و هندوانه کشور باشد و نباید این پرسش مورد بررسی قرار گیرد که کشاورزان این استان از تولید گوجه فرنگی و هندوانه کشور چقدر منفعت می برند و چه جایگزینی برای منابع آب به غارت رفته فارس به این استان بازمی گردد ؟ 
آیا افرادی که در سال های گذشته برفشار بیشتر برای سدسازی تاکید می کردند، اکنون مضرات ساخت این سدها را می پذیرند و می پذیرند که خشک شدن تالابها و دریاچه هایی چون مهارلو ، بختگان ، پریشان ، کافتر و ده ها تالاب و دریاچه دیگر ناشی از سد سازی های بی رویه در بالا دست بوده است؟ 
بدون تردید روزی باید مسئولان استان فارس به این مجموعه سوولات در برابر افکار عمومی پاسخ دهد و چه نیکو که آن روز آنقدر دیر نشده باشد که راهی برای بازگشت وجود نداشته باشد. 
در اظهارنظرها و توصیه هایی که مدیران و مسئولان شرکت های تامین و توزیع آب در استان فارس انجام داده اند همگی بر وضعیت بحرانی تامین آب در این استان و رسیدن به خطوط قرمز صحه گذاشتند اما ای کاش این مباحث و این بحث ها به یکم تا هفتم تیر ماه خلاصه نشود و در همه روزها و ساعت ها ما مسائل بحران و کمبود آب را جلوی چشم داشته باشیم. 
6113/ 2027
گزارش از : نیکنام خشنودی ** انتشار: سیداحمد نجفی