بحران فرونشست زمین در استان فارس؛ کدام مناطق با خطر بیشتری روبه‌رو هستند؟
به گزارش پورتال شهرستان اقلید به نقل از خبرگزاری تسنیم از شیراز، براساس آمار سازمان زمین‌شناسی ایران 300 دشت در 17 استان کشور با پدیده فرونشست روبه‌رو هستند، استان فارس یکی از مناطقی است که پدیده فرونشست در آن به حالت بحران درآمده است.
این مسئله تا جایی پیش رفته است که برخی از مسئولان استانی در نشست‌های خبری خود اعلام کردند که فارس در زمینه فرونشست رکوردار جهان است که البته بیراه نیز نیست. محمدعلی قلندری، مدیرعامل آبفای استان در مردادماه امسال اعلام کرده است که « برداشت‌های بی‌رویه آب از منابع زیرزمینی موجب شده استان فارس با بحران فرونشست‌های اراضی روبه‌رو شود و این بحران به حد‌ی است که این استان در جهان مقام اول فرونشست زمین را به خود اختصاص داده است».
پدیده فرونشست در استان فارس
طهمورث یوسفی، مدیر مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور در گفت‌وگو با تسنیم به تشریح وضعیت استان فارس در زمینه پدیده فرونشست، شکاف زمین و فروچاله پرداخت. به گفته وی در حال حاضر دشت مرودشت، ایج استهبان به سمت ششده فسا و دشت داراب بیشترین فرونشست را در استان دارند.
آنگونه که یوسفی می‌گوید: این دشت‌ها تحت تاثیر فرونشست یا دگرریختی در زمین قرار دارند و شکاف‌هایی در سطح زمین ایجاد شده است که در دشت مرودشت این شکاف‌ها به نزدیکی روستاها رسیده است.
مدیر مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور به تشریح انواع مختلف فرونشست پرداخت که براساس آن یک نوع فرونشست در ارتفاع دشت شکل می‌گیرد به عبارتی در بعضی از جاها که ارتفاع دشت به دلیل اینکه تخلخل رسوبات بسته می‌شود، به اصطلاح منفی می‌شود که در این حالت می‌گوییم دشت فرونشست کرده است.
وی با اشاره به دیگر اشکال فرونشست در زمین می‌گوید: فرونشست گاه به صورت شکاف روی سطح دشت ظاهر می‌شود یا به شکل خودسوزی زمین است که در نقاط مختلف مثل ارسنجان، پیربنوی شیراز، دریاچه مهارلو و دریاچه پریشان خودسوزی رخ داده است که به دلیل فرونشست زمین است.
فروچاله شکل دیگر فرونشست است که به گفته یوسفی در استان فارس فروچاله‌ها را در نزدیک سورمق، در مهارلو، در دشت ارژن وجود دارد و از همه مهم‌تر فروچاله ایج در استهبان است که رکورد کشور را زده است.
به گفته مدیر مرکز زمین‌شناسی واکتشافات معدنی جنوب کشور فروچاله ایج استهبان در زمان ایجاد 100تا 120 متر عمق داشت ولی اکنون دیواره‌هایش ریخته و کمتر از 20 متر شده است.
استان فارس در شمار استان‌های پرخطر
یوسفی درباره مواردی که سبب تشدید فرونشست‌ها می‌شود، می‌گوید: برداشت آب به ویژه در فصل‌هایی که کشاورزی بیشتری انجام می‌شود از جمله دلایل افزایش فرونشست‌ها است اما در برخی موارد مانند شکاف‌ها وضعیت متفاوت است.
به گفته وی در مناطقی که شکاف ایجاد شده نباید اجازه داد که جریان آب سطحی مانند روان آب‌ها و سیلاب‌ها وارد شکاف شوند چراکه این شکاف‌ها نمناک شده، ریزش بیشتری دارند و شکاف بازتر می‌شود و عمق و طول بیشتری پیدا می‌کند.
مدیر مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور درباره رتبه استان فارس در زمینه فرونشست نیز معتقد است که استان بالاترین نرخ را ندارد اما در شمار استان‌های پرخطر در کنار تهران، خراسان رضوی و اصفهان هستیم.
به گفته یوسفی در مجموع استان فارس جزء 5 -6 استانی استکه تحت تاثیر فرونشست شدید قرار دارد. براساس گفته‌های وی فرونشست 4 میلی‌متر در سال امری معمول است اما بیش از آن وارد محدوده خطر و بحران می‌شود که در استان فارس به صورت میانگین این پدیده بین 6 تا 8 سانتی‌متر در سال است که این یعنی بحران.
نابودی سفره‌های زیرزمینی با فرونشست
برداشت آب، خشکسالی‌های 10 سال اخیر و تغییر اقلیم از مهم‌ترین علل ایجاد فرونشست و تخلیه آبخوان‌ها است که مدیر مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور به آن اشاره می‌کند اما نکته مهم‌تری که در صحبت‌های وی وجود دارد این است که بر اثر ایجاد فرونشست و شکاف در زمین حتی در زمانی که بارندگی نیز باشد، بسیاری از آبخوان‌ها نمی‌توانند آب را در خود جذب کنند چون مخزن آبخوان نشست کرده و متراکم شده و آبخوان دیگر نمی‌تواند تغذیه شود.
این مسئله بسیار مهم است چراکه حتی اگر خشکسالی‌ها تمام شود اما راهکاری برای مقابله با فرونشست در نظر گرفته نشود، این بارش‌ها تاثیری در تغذیه سفره‌های زیرزمینی نخواهند داشت.
یوسفی درباره راهکارهای مقابله با پدیده فرونشست در استان می‌گوید: نخستین نکته مدیریت منابع آب است که باید انجام شود و در مرحله بعد تشخیص راهکار بسته به نوع فرونشست است چراکه هر نوع فرونشست اقدامی مخصوص به خود را دارد.
به گفته وی اگر فرونشست در دشت باشد مدیریت منابع آب باید انجام شود ولی وقتی شکاف است باید روند جریان آب را از این شکاف‌ها دور کرد، تا آب به صورت رودخانه و سیلابی در آنها نرود علاوه بر آن باید آناتومی و شکل شکاف مشخص شود تا بتوان چاره‌ای برای آن اندیشید.
مدیر مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور معتقد است که پدیده فرونشست و شکاف زمین مثل یک زخم است و که ابتدا باید لایه‌های زیرین آن بررسی شود و سپس راهکاری برای مقابله ارائه کرد.
سونامی فرونشست در کشور
مهم‌ترین مشکل پدیده فرونشست زمین، نابودی سفره‌های زیرزمینی است، موضوعی که سیدحسین افضلی عضو کمیسیون عمران مجلس و نماینده مردم شهرستان اقلید در مجلس نیز به آن اشاره کرده است.
به گفته وی یکی از موضوعات بحرانی در کشور، مسئله فرونشست زمین است به طوری که امروز بسیار از مناطق شهری و دشت‌های اطراف کلانشهرها درگیر این پدیده هستند.
افضلی به یکی دیگر از آثار این پدیده اشاره کرده و گفته است همچنین پدیده فرونشست، تأسیسات و زیرساخت‌های عمرانی از جمله خطوط راه آهن، جاده و لوله‌های آب و گاز را نیز مورد تهدید قرار می‌دهد.
نماینده مردم شهرستان اقلید در مجلس تنها راه مقابله با پدیده فرونشست را کاهش برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی دانسته و معتقد است که در غیر این صورت در آینده باید شاهد سونامی فرونشست در کشور باشیم.
اختصاص اعتبارات لازم برای مطالعات زمین‌شناسی، مدیریت منابع آب با اجرای طرح‌های مختلف، فرهنگ‌سازی در میان کشاورزان و مردم از جمله مواردی است که اگر به موقع و درست انجام شود، می‌توان سایه بحران فرونشست را از سر استان فارس کم کند.
علاوه بر آن از آنجا که در برخی از موارد مانند شکاف‌ها ریزش روان‌آبها و سیلاب سبب تشدید شکاف می‌شود و با توجه به پیش‌بینی وضعیت هوا و احتمال بارندگی در استان این موضوع پیش از آنکه خطرآفرین شود در دستور کار مسئولان استانی قرار گیرد.
گزارش از حلیمه زارع